WIŚNIOWA

Wiśniowa - duża wieś gminna (1900 mieszkańców), malowniczo położona w szerokim obniżeniu górskim u podnóża Cietnia, Księżej Góry, Lubomira i Kamiennika. Płynąca tędy Krzyworzeka nazywana była niegdyś Smarkawą. Zgodnie z ludową tradycją, rozległe obniżenie Wiśniowej jest nazywane również kotlinką św. Marcina. Dobre połączenia komunikacyjne z Krakowem, bogata oferta turystyczna i aktywność miejscowej społeczności powodują, że Wiśniowa jest dzisiaj prężnie rozwijającą się gminą i znakomitym punktem wypadowym w otaczające pasma górskie.

Nazwa Wiśniowej pochodzi najprawdopodobniej od wiśni, licznie sadzonych w okolicy ze względu na łagodny mikroklimat. Tereny te były zamieszkiwane już w czasach prehistorycznych, o czym świadczą pozostałości potężnej osady wczesnośredniowiecznej na pobliskim Grodzisku (617 m). Najstarsze wzmianki pisane o miejscowości pochodzą z roku 1349, kiedy to biskup krakowski Bodzanta włączył do parafii w Wiśniowej (liczyła wówczas 192 mieszkańców) okoliczne wsie: Poznachowice, Kobielnik, Wierzbanową i Lipnik. O Wiśniowej, która funkcjonowała w ramach starostwa dobczyckiego wspominał również Jan Długosz. Pod koniec XVI w. funkcjonowała już szkoła parafialna, której kierownikiem był Stanisław Radzic, a po nim Stanisław Przybyłowicz. W kronikach wspomina się również plagę szarańczy, która nawiedziła okolice w 1749 r. Po rozbiorach Polski wieś włączono do cesarskich dóbr kameralnych. Przez prawie 300 lat Wiśniowa była pozbawiona również własnej parafii i podlegała parafii dobczyckiej. Rangę wsi parafialnej przywrócił jej dopiero kardynał krakowski Jan Puzyna w 1901 r. Burze dziejowe nie ominęły małej miejscowości, dotarły tu echa rabacji galicyjskiej w 1846 r.

Pod koniec XIX w. w Wiśniowej były 244 domy i 1600 mieszkańców, w tym 60 Żydów. Gospodarzyli tu Romerowie z Jodłownika. Od Emilii Romerowej nabył te dobra Karol Dettloff, część wsi należało do Marcelego Bajera. W czasie kampanii 1914 r. na okolicznych wzniesieniach toczyły się zacięte walki pomiędzy wojskami austro-węgierskimi i rosyjskimi. W okresie okupacji Wiśniowa stała się zapleczem oddziałów partyzanckich ze zgrupowania AK „Kamiennik”. W odwecie Niemcy przeprowadzili krwawą pacyfikację Lipnika i Wiśniowej w dniach 12–18.09.1944 r.

Obecnie Wiśniowa jest niezwykle prężną gminą zarówno na polu gospodarczym i turystycznym, jak i… naukowym. Otóż z inicjatywy miejscowego wójta podjęto u progu XXI w. projekt mający na celu odbudowę zniszczonego obserwatorium na Lubomirze. Działania zakończyły się sukcesem i w 2007 r. uroczyście otwarto podwoje tej placówki badawczej.

Informacje krajoznawcze:
• W centrum wsi, w otoczeniu starych lip stoi modrzewiowy kościółek parafialny z 1730 r. pod wezwaniem św. Marcina, wybudowany przez księdza Leonarda Bystrama, proboszcza dobczyckiego. Pierwotny kościółek z 1440 r. spłonął na początku XVIII w. W świątyni znajduje się słynący cudami obraz Matki Bożej Wiśniowskiej, stąd też Wiśniowa jest jednym z sanktuariów maryjnych archidiecezji krakowskiej. We wnętrzu można ponadto zobaczyć ładną polichromię (postacie ewangelistów i scena zmartwychwstania) i barokowe ołtarze św. Franciszka, św. Józefa, Matki Boskiej Różańcowej, Najświętszego Serca Jezusowego. Kościół został gruntownie odnowiony na początku XX w. przez Michała Tarczałowicza z Bochni. Rekonstrukcja, przeprowadzona na pocz. XXI w., przywróciła świątyni dawny blask i piękno. Dzwon z 1726 r. zawieszony w stojącej obok dzwonnicy został odlany w szczyrzyckiej pracowni Kaspera Kramnitza.
• Przy wąskiej drodze nad Krzyworzeką, niedaleko Urzędu Gminy, w drewnianym budynku dawnej rzeźni znajduje się Izba Regionalna. Prezentuje ona kulturę materialną mieszkańców Wiśniowej i okolic. Kustoszem Izby jest p. Zofia Pilch, tel. 12 /2714 412.
• Krzyż przydrożny przy głównej drodze, obok schroniska PTSM. Na nim napis: „Pamiątka dniowi 28.02.1846 r., przez Antoniego Pleszowskiego zfundowany”. Inskrypcja nawiązuje do wydarzeń rabacji galicyjskiej z połowy XIX w. Grasująca w okolicy grupa chłopów pod wodzą Jana Dudzika chciała splądrować również wiśniowską plebanię, ale została przegnana przez naprędce sformowany przez tutejszego organistę oddział miejscowych kmieci.
• Przy drodze do Lipnika rośnie sławny dąb „Bandaburek” (616 cm w pierśnicy), owiany licznymi legendami.
• W Wiśniowej można zwiedzić dwa cmentarze wojenne. Jeden na wzniesieniu Dziadkówka (nr 373, dojście od basenu kąpielowego w górę ok. 20 min.), drugi obok murowanej kapliczki przy głównej drodze do Kasiny Wielkiej (nr 374). Pochowano tu żołnierzy i oficerów, poległych w czasie kampanii 1914 r. Warto przejść się na Dziadkówkę, skąd roztacza się piękny widok na okolicę. Na niewielkim wzgórzu, na zachód od centrum wsi znajduje się cmentarz epidemiczny z połowy XIX w.
• We wsi znajduje się wiele pięknych kapliczek, dwie z nich postawiono w 1749 r. jako wotum dziękczynne za uratowanie wsi od plagi szarańczy.
• Opodal zakola Krzyworzeki (ok. 600 m od kościoła w górę wsi) znajduje się budynek dawnej synagogi żydowskiej. Jest to jedna z trzech zachowanych drewnianych bożnic na terenie Polski. Została najprawdopodobniej wybudowana na przełomie XIX i XX w. Gmina żydowska w Wiśniowej była wówczas jedną z najliczniejszych na omawianym terenie. Tutejsi Żydzi zajmowali się krawiectwem, szewstwem i - przede wszystkim - handlem. Po wojnie zaniedbany budynek synagogi użytkowano np. jako pomieszczenie dla wozów strażackich, toteż stopniowo niszczał i popadał w ruinę. Na szczęście pod koniec lat 90-tych XX w. został poddany konserwacji. Warto może stworzyć tu w przyszłości niewielkie muzeum lub chociażby postawić tablicę informacyjną.