ŁUKOWICA

Łukowica - duża wieś gminna (2160 mieszkańców), ładnie położona w dolinie Łukowickiego Potoku, u podnóża zalesionych szczytów Skiełka, Pępówki i Łyżki. Ośrodek sadownictwa (jabłka, wiśnie i porzeczki) szczególnie atrakcyjnie prezentuje się wiosną, kiedy miejscowe sady pokrywają się białoróżowym kwieciem.

Najstarsze wzmianki o Łukowicy pochodzą z lat 1325-27 r. (Lucowicza, Luchowicz, Lukowe), kiedy istniała tu już parafia. Tradycja ludowa mówi, że w okolicy wyrabiano znakomite łuki i stąd, prawdopodobnie, wywodzi się nazwa miejscowości. O wsi wspomina Jan Długosz w „Liber Beneficiorum” w XV w., była wówczas własnością rycerską, należała do znamienitych rodów, m.in. Gabońskich, Jastrzębców, Sędzimirów, Łapków, Zaćwilichowskich i Koseckich. W 1444 r. część wsi stanowiącą dobra Sędzimirów król Władysław Warneńczyk lokował na prawie niemieckim. W czasie reformacji wieś była ośrodkiem arianizmu, tutaj podobno drukowano księgi innowiercze. Parafia łukowicka była pierwotnie jednowioskowa, z czasem wchłonęła sąsiednie miejscowości: Młyńczyska, Roztokę i Jastrzębie. Należała najpierw do diecezji krakowskiej, a od końca XVIII w. do tarnowskiej, przez cały czas była przyporządkowana do dekanatu łąckiego. Pierwsza szkoła parafialna powstała tu w 2 poł. XVI w., kierował nią Andrzej Czyżowski. Instytucją przykościelną było również Bractwo Niepokalanego Poczęcia NMP powołane z końcem XVII w. Do obowiązków jego członków (chodzili do kościoła w specjalnych tunikach) należało uczestnictwo w nabożeństwach, spełnianie odpustów, rygorystyczne posty. Z końcem XVII w. powstał w Łukowicy szpital i przytułek dla ubogich, wszyscy jego pensjonariusze byli zobowiązani do modlitwy, pracy i przestrzegania zasad chrześcijańskich.

W połowie XIX w., kiedy w Łukowicy mieszkało ponad 1000 osób, organizowano 6 dorocznych jarmarków, były 2 dworki szlacheckie. Dwór zwany „Niżnym” należał do Radomyskich, którzy byli skoligaceni z Marszałkowiczami z Kamienicy. Po Radomyskich dworek przejęła rodzina Rostworowskich. Drugi dworek, zwany „Łapczyńskim” (a później „Kubalówką”) stanowił własność Antoniego Rudnickiego, który kupił go w 1864 r. od Ludwika Kubali. Na przełomie XIX/XX w. dwór i grunty dworskie zostały rozparcelowane.

Wybitnym przedstawicielem łukowickiego rodu Sędzimirów był Michał Sędzimir vel Sędziwój - wielki alchemik, uczony i odkrywca, sławny w całej Europie (znany jako Micchael Sendivogis). Urodził się w 1566 r. w Łukowicy, studiował w Krakowie, potem w Lipsku, Wiedniu, Cambridge i Wittenberdze. Pozostawił w swej spuściźnie wiele rozpraw naukowych i traktatów, napisał również pierwszy w Polsce podręcznik do chemii. Był osobistym doradcą króla Zygmunta III Wazy, a na Wawelu miał swoją pracownię. Przebywał również na dworze cesarza Rudolfa II w Pradze, gdzie współpracując z innymi alchemikami poszukiwał kamienia filozoficznego. Należał do tajemniczego, elitarnego Bractwa Różokrzyżowców. Uwieczniony jest na jednym z obrazów Matejki, pokazując polskiemu królowi złotą monetę, „pojawia się” także w filmie „Harry Potter i kamień filozoficzny”. Doczekał się biografii pt. „Woda która nie moczy rąk” autorstwa Zbigniewa Szydły.

Lata dziecięce spędził tu znany polski historyk Ludwik Kubala, przyjaciel Henryka Sienkiewicza, działacz narodowy i społeczny. Jego „Szkice historyczne” zainspirowały Sienkiewicza do napisania „Trylogii”.

W Łukowicy urodził się i spędził swe życie znany ludowy rzeźbiarz Marian Karol Leja (1928-2002), laureat licznych konkursów i wystaw w Polsce i za granicą.

Wieś zamieszkują przedstawiciele grupy etnograficznej Lachów Sądeckich. Co roku pod patronatem Urzędu Gminy organizuje się szereg imprez regionalnych: Konkurs Szopek Bożonarodzeniowych, Przegląd Zespołów Kolędniczych, Wystawę Haftu Regionalnego, Konkurs Poezji Religijnej.

Ciekawostką jest fakt, że od kilkunastu lat „rządy” w gminie Łukowica sprawuje p. Czesława Rzadkosz, jeden z najdłużej urzędujących wójtów w Polsce. Wygrała również w cuglach ostatnie wybory samorządowe jesienią 2010 r.

Informacje krajoznawcze:
• Skarbem Łukowicy jest stojący w centrum wsi kościół drewniany p.w. św. Andrzeja z początku XVI w., w latach późniejszych wielokrotnie przebudowany. Orientowany, budowany na zrąb, wieża ma konstrukcję słupową. Z ciekawszych elementów wnętrza warto wymienić ołtarz główny z końca XVII w., z renesansowym obrazem św. Andrzeja, klasycystyczną ambonę, organy rokokowe, w prezbiterium Ogrójec z postaciami świętych, gotycką chrzcielnicę kamienną (na niej położona barokowa z 1693 r.), polichromię z końca XIX w., z fragmentami starszej barokowej i odkrytymi niedawno fragmentami malowideł gotyckich (m.in. zacheuszki z czasów konsekracji kościoła).
• Pogląd, iż łukowicka świątynia została wybudowana w XVII w. na miejscu poprzedniej został zakwestionowany po ostatnich badaniach, realizowanych przez ks. Buźniaka i Jarosława Czaję. Okazuje się, ze data 1693-97 podawana jako okres budowy, była tylko okresem przebudowy i barokizacji starej gotyckiej świątyni, w trakcie której wydłużono nawę oraz dodano pozorne sklepienie szalowane deskami. W trakcie szczegółowych badań realizowanych przez naukowców z krakowskiej ASP udało się odkryć m.in. piękne gotyckie portale i gotycką polichromię ukrytą pod kilkoma warstwami późniejszych malowideł. Kościół zatem wykazuje liczne analogie do podobnych świątyń z Dębna Podhalańskiego, Iwkowej, czy Królówki / Rozdziela. Intrygujący jest fakt, że w belki prezbiterium kościoła łukowickiego tutejsi wierni wkładali … zęby (sporo ich jeszcze można zobaczyć). Być może wierzono, że przyniesie to zdrowie i powodzenie w życiu osobistym. Na strychu kościoła stanowisko rzadkiego nietoperza podkowca małego.
• Z łukowickim kościołem łączy się zagadkowa kwestia figury MB Loretańskiej. Słynęła ona łaskami (o czym zaświadczają wizytacje kanoniczne) do 1907 r., kiedy to została wywieziona w niewiadomym kierunku i słuch o niej zaginął.
• W Łukowicy, jeszcze pod koniec XIX w. można było zobaczyć piękną, czternastowieczną figurę Matki Boskiej z Dzieciątkiem. Dostała się w ręce prywatne krakowskiego kolekcjonera dzieł sztuki F. Jasieńskiego, potem zdeponowano ją w Muzeum Narodowym, ostatecznie została zrabowana przez hitlerowców w czasie wojny.
• Po dawnym dworze Radomyskich i Rostworowskich w centrum wsi pozostał tylko fragment romantycznego parku z okazami starych dębów, kasztanowców oraz akacją, przywiezioną tu prawdopodobnie przez hrabiego Rostworowskiego z egzotycznych wojaży.
• Na cmentarzu parafialnym stoi kaplica kamienna p.w. Krzyża Świętego. Wedle tradycji stanowiła niegdyś schronienie arian. Parokrotnie ulegała zniszczeniu, odbudowywana w latach 1853 i 1953. Podobno w początkach XIX w. obok kapliczki zamieszkiwał nawet pustelnik nazywany Eremitą Kwestarzem. Po przeprowadzonej w ostatnich latach pseudorenowacji całkowicie straciła pierwotne cechy stylowe.
• W centrum wsi zachowało się kilka drewnianych domów (m.in. pożydowskich) z XIX i pocz. XX w., drewniane spichrze oraz inne zabudowania gospodarcze. Naprzeciw Urzędu Gminy stoi niewielki pomnik poświęcony ofiarom I wojny światowej oraz bohaterom wojny polsko-bolszewickiej z 1920 r.
• Przy wąskiej drodze do Przyszowej, ok. 1 km na płn. od centrum wsi można zobaczyć zrujnowany dworek z XIX w., tzw. „Kubalówkę”.
• Na północnych stokach Skiełka górującego nad Łukowicą znajdują liczne stanowiska brzozy ojcowskiej. Gatunek ten, odkryty w 1805 r. w pobliżu Ojcowa, przez długie lata był uważany za endemiczny. Stanowisko nad Łukowicą jest jednym z największych na obszarze polskich Karpat.