ŁOSOSINA DOLNA

Łososina Dolna - duża wieś gminna (1480 mieszkańców), położona w dolnym biegu rzeki Łososiny, przy trasie z Brzeska do Nowego Sącza. Dawniej wieś nosiła nazwę Jakubkowice, a nazwa Łososina odnosiła się tylko do części obszarów dworskich. Obecna nazwa całej wsi oraz parafii funkcjonuje od 1970 r.

Założenie Jakubkowic nastąpiło w końcu XIII w., w 1325 była już wsią parafialną. W 1333 r. królowa Jadwiga wydała dokument erekcyjny tut. kościoła p.w. śś. Piotra i Pawła. Łososina była też wspominana przez Jana Długosza w XV-wiecznym „Liber Beneficiorum…”. Właścicielami Łososiny u progu XIV w. był ród Gabańskich, właścicieli Jazowska, Michalczowej, Rożnowa i kilku innych osad w dolinie Dunajca, potem wieś stanowiła własność szlachecką m.in. Wiernków, Wiktorów i Węgrzynów. W 1575 r. miejscową świątynię zamieniono na zbór protestancki. Dokonało się to za sprawą rodziny szlacheckiej Wiktorów, właścicieli wsi w poł. XVI w. i wyznawców arianizmu. W trakcie rzezi galicyjskiej 1846 r. tutejsze dobra zostały splądrowane przez odział chłopski pod dowództwem Wojciecha Grzyba. Zniszczono zabudowania dworskie i tylko stanowcza postawa miejscowego proboszcza Franciszka Gabryelskiego zapobiegła zniszczeniu kościoła. Pod koniec XIX w. mieszkało tu ok. 750 mieszkańców.

Atrakcją miejscowości jest duże lotnisko Aeroklubu Podhalańskiego, stąd też Łososina znana jest w całym kraju jako miejsce imprez lotniczych. Tradycje awiacyjne na Sądecczyźnie sięgają okresu międzywojennego. Na początku istnienia Szkoła Szybowcowa znajdowała się w Tęgoborzu i działała od 1933 do 1951 r. na Górze Rachów i Jodłowiec. Została ona zlikwidowana w 1951 r. Tradycje sądeckich skrzydeł kontynuował Aeroklub Podhalański, założony w 1956 r. przez Leopolda Kwiatkowskiego, Jerzego Iszkowskiego i Witolda Adamuszka. Oficjalne zainaugurowanie działalności lotniska w Łososinie nastąpiło w 1960 r. Organizuje się tu imprezy okolicznościowe: cyklicznie Święto Kwitnących Sadów, festyn z okazji święta lotnictwa.

Na terenie klubu znajduje się latająca replika samolotu RWD-5 bis, na którym płk. Stanisław Skarżyński (bohater wojny polsko-bolszewickiej, kawaler Virtuti Militari) przeleciał w 1933 r. z Afryki do Brazylii.

Łososina jest jedną z najlepiej rozwijających się gmin na omawianym obszarze. W ostatnim czasie oddano tu do użytku dwie oczyszczalnie ścieków (w Tęgoborzu i Łososinie), powstają nowe obiekty użyteczności publicznej, buduje się drogi asfaltowe do wysoko położonych górskich przysiółków. Łososina jest też jednym z założycieli Związku Gmin Jeziora Rożnowskiego. Miejscowe tradycje i zwyczaje ojców kultywuje regionalny zespół „Jakubkowianie” założony w 1996 r.

Informacje krajoznawcze:
• Na placu kościelnym w centrum wsi stoi współczesna świątynia p.w. Świętych Apostołów Piotra i Pawła, wybudowana z inicjatywy wielce zasłużonego dla wsi miejscowego proboszcza ks. Wł. Piątka. Wewnątrz słynący cudami XV-wieczny obraz Matki Boskiej w typie Hodigitrii małopolskiej, przeniesiony ze starej drewnianej świątyni. Naprzeciw świątyni drewniane budynki plebańskie z pocz. XX w.
• Stary kościół drewniany z Łososiny p.w. śś. Piotra i Pawła wzniesiony w 1739 r. pośrodku wsi (konsekrowany 1740 r.) został rozebrany i przeniesiony w 2003 r. do skansenu wsi sądeckiej w Falkowej.
• W północnej części Łososiny na wzgórzu Łączne, przy drodze do Iwkowej, znajduje się duża kaplica kamienna p.w. Podwyższenia Krzyża Świętego, zbudowana w 1883 r., na miejscu pierwszego cmentarza i kościoła parafialnego. We wnętrzu groby rodziny Przychockich, właścicieli wsi w XIX w.
• Przy drodze wylotowej w kierunku Ujanowic znajduje się zrujnowany dwór klasycystyczny z przełomu XIX/XX w. Był własnością rodziny Dunikowskich, a przed II wojną światową Dąbrowskich. Ostatni dziedzic Jerzy Dąbrowski, podporucznik Wojska Polskiego, dostał się do niewoli sowieckiej i zginął w Katyniu w 1940. Po wojnie majątek rozparcelowano, a zabudowania przejął PGR.
• W Łososinie i okolicy działa wielu twórców ludowych: Marian Pajor (rzeźbiarz), Maria Kras (bukieciarstwo), Stanisław Orzeł (koszykarstwo).