CZARNY POTOK

Czarny Potok - duża wieś we wschodniej części Beskidu Wyspowego, malowniczo położona w „Dolinie Kwitnącej Jabłoni”. Posiada znakomite warunki rekreacyjno-wypoczynkowe, z okolicznych pokrytych sadami wzniesień rozciągają się wspaniałe widoki w kierunku Tatr, Pienin i Kotliny Sądeckiej. Jest jednym z ważniejszych ośrodków sadowniczych w okolicy.

Ślady najstarszego osadnictwa pochodzą z okresu neolitu. W okresie wczesnośredniowiecznym rozwinęło się osadnictwo na wzniesieniu Gródek, które od strony zachodniej kulminuje nad wsią. Z czasów rzymskich pochodzą ozdoby ceramiczne i monety znalezione w trakcie budowy tut. szkoły.

Najstarsze źródła pisane, dotyczące Czarnego Potoku pochodzą z początku XIV w. i nawiązują do właścicieli lub zarządców miejscowości: Pawła z Czarnego Potoka, Petermanusa ze wsi Scarnipotok, czy komesa Grzegorza. Parafia powstała prawdopodobnie w 2 połowie XIII w. z fundacji miejscowych rodów rycerskich. Z braku dokumentów pisanych niewiele wiemy o pierwszej świątyni, poza tym, że powstała równolegle z erygowaniem parafii. Drewniany kościół p.w. św. Marcina zbudowano i konsekrowano w 1449 r., być może na miejscu pierwszej czarnopotockiej świątyni. O drugim tut. kościele wspominają rejestry świętopietrza i dziesięcin z XV w., a w dokumencie z 1608 r. zaznaczono, że świątynia jest bardzo maleńka. Pod koniec XVI w. parafia obejmowała wsie Czarny Potok i Jastrzębie, potem sukcesywnie dołączano do niej również Młyńczyska, Szczereż, Jadamwolę i Olszanę. W XV i XVI w. tutejsze dobra należały do rodu Ryterskich herbu Topór, a potem Pielszów i Wielogłowskich. Istniała karczma i folwark, około 1596 r. powstała szkoła parafialna. Ilość mieszkańców wynosiła ok. 270 osób, w XVIII wieku już ok. 400. U schyłku XIX w. w Czarnym Potoku mającym powierzchnię ok. 890 mórg zamieszkiwało 452 katolickich mieszkańców oraz kilkudziesięciu Żydów. Działała szkoła ludowa i karczma, a właścicielem wsi był Hipolit Reklewski - człowiek niezwykle gościnny, do którego zjeżdżała na posiady i zabawy szlachta z całej okolicy. Drewniany dwór Reklewskich spłonął w latach 30-tych XX w. W okresie międzywojennym przyjeżdżała do Czarnego Potoku znana powieściopisarka Zofia Kossak-Szczucka. Jej powieść „Złota wolność” osadzona jest w XVII-wiecznych realiach wsi i szlacheckiej Rzeczpospolitej.

W trakcie II wojny światowej działała ludowa organizacja konspiracyjna, tzw. Chłopska Straż (Chłostra), aktywny był Ludowy Związek Kobiet i Zielony Krzyż. Piękny przykład patriotyzmu i odwagi dali w czasie okupacji miejscowi kapłani. Po wojnie Czarny Potok stał się jednym z największych ośrodków sadownictwa w Kotlinie Sądeckiej oraz lokalnym sanktuarium.

Warto zobaczyć:
• Kościół parafialny p.w. św. Marcina (biskupa i męczennika), zbudowany w latach 1728-1755, konsekrowany 28.03.1766 r. Świątynia drewniana, konstrukcji zrębowej, jednonawowa z prezbiterium zamkniętym wielobocznie. Dobudowana od południa kaplica i dzwonnica powstały w l. 1904-1906. Wówczas powstała też wieża konstrukcji słupowej, której budowniczym był cieśla z terenów Łemkowszczyzny, stąd swym cebulastym kształtem zwieńczenie wieży nawiązuje do unickich świątyń. Kościół gruntownie wyremontowano na pocz. lat 70-tych XX w.: ściany oszalowano gontami, wzmocniono konstrukcję wieży, poddano konserwacji obraz Piety. Obecną polichromię wykonał w latach 1995-1998 artysta Marek Niedojadło z Tarnowa. Z ciekawszych elementów wyposażenia wnętrza warto wymienić późnobarokowy krucyfiks w tęczy, stare, kute zawiasy w drzwiach od zakrystii, ołtarz główny rokokowo-klasycystyczny z 1799 r., a w nim słynący cudami obraz Piety z 1649 r., malowany techniką olejną na desce modrzewiowej. Pieta czarnopotocka, otaczana czcią przez mieszkańców i przybywających tu pątników została ukoronowana przez bpa Wiktora Skworca 12.09.1999 r.
• Z kościoła w Czarnym Potoku pochodzi też słynny XV-wieczny obraz „Opłakiwanie Chrystusa” - jeden z najcenniejszych zabytków małopolskiej sztuki gotyckiej, „odkryty” w 1932 r., obecnie znajduje się w Muzeum Diecezjalnym w Tarnowie.
• Koło kościoła rośnie lipa szerokolistna o wysokości 22 m, obwód pnia ok. 9 m, prawdopodobnie jeden z najstarszych okazów tego gatunku w Polsce. Wedle szacunków dendrologów staruszka może liczyć ok. 500 lat. Stanowi pomnik przyrody. Jest wdzięcznym obiektem fotograficznym i filmowym, razem z miejscową świątynią i plebanią „zagrała” w filmie „Polskie Drogi”.
• W dziupli starej lipy kapliczka szafkowa - barokowa z XVII w. Wewnątrz otaczana czcią figura Matka Boska z Dzieciątkiem.
• Na pobliskim wzniesieniu o nazwie „Gródek” zachowały się ślady niewielkiej strażnicy obronnej (być może grodu sołtysa klarysek starosądeckich z XIV w.). Dość czytelne są pozostałości wałów dł. ok. 25 m od strony płd.–zach. Grodzisko porasta las brzozowy. Obecnie pod szczytem możemy zobaczyć wysoki krzyż metalowy wystawiony w roku 1969, w miejscu wcześniejszego, drewnianego. Pierwszy drewniany krzyż na Gródku powstał w 1950 r. z inicjatywy ks. Franciszka Dydy jako votum dziękczynne za jego ocalenie w trakcie okupacji hitlerowskiej. Krzyż na „czarnopotockiej Golgocie” w nocy jest podświetlony; w maju oraz w okresie postnym odbywają się tu nabożeństwa.
• Kamienna kapliczka wzniesiona z inicjatywy miejscowego proboszcza Zygmunta Miętusa w 1904 r. Postawiono ją w przysiółku Nawsie, nad źródełkiem uznawanym za cudowne. Wedle tradycji, podczas wielkiej posuchy, jaka nawiedziła okolicę, objawiła się tu Matka Boska, pokazując miejsce, gdzie należy szukać wody, której nigdy nie zabraknie. Kapliczka znajduje się 500 m na płd. –wsch. od kościoła.
• Na południe od kościoła ołtarz polowy z malowidłem wzorowanym na ikonie „Opłakiwanie Chrystusa”, pochodzącej z miejscowej świątyni. Nieco dalej budynek plebani z początku XX w.
• Przy drodze do Łącka, ok. 1 km od kościoła parafialnego na południe, znajduje się dawny cmentarz choleryczny, założony w połowie XIX w. Obecnie tylko zniszczony drewniany krucyfiks oraz rosnące wokół wiekowe akacje przypominają o dawnej funkcji tego miejsca.