CHYSZÓWKI

Chyszówki - malowniczo położona wieś u podnóża Mogielicy i Łopienia, w pobliżu przełęczy (700 m) o tej samej nazwie, liczy ok. 650 mieszkańców. Było to dawniej osiedle należące wraz z Jurkowem do tzw. „klucza dobrzańskiego”. Pod koniec XIX w., kiedy właścicielami okolicznych dóbr byli bracia Zwierzynowie, żyło tu już ponad 600 mieszkańców. W niektórych opracowaniach turystycznych (Pagaczewski, Sosnowski, „Słownik Geograficzny Królestwa Polskiego …”) spotykamy nazwę Chyżówki. Obie nazwy mają znaczenie kulturowe i pochodzą od wołoskiego słowa „chysza” lub „chyża”, co oznacza długi dom, zagrodę chłopską.

23.11.1914 r. doszło w rejonie Chyszówek do zwycięskiej potyczki między oddziałem polskich legionistów pod dowództwem Edwarda Rydza-Śmigłego a zwiadowczym szwadronem kawalerii rosyjskiej. Legioniści wieczorem otoczyli wieś i po zlikwidowaniu czujek wzięli do niewoli wielu Rosjan z kombinowanego Korpusu Kawalerii gen. Dragomirowa, przy minimalnych stratach własnych. Wydarzenie to uczczono po wojnie wystawieniem okazałego krzyża, a w rejonie przełęczy odbywały się liczne uroczystości patriotyczne. Oficjalna zmiana nazwy na przełęcz im. Marszałka Edwarda Śmigłego–Rydza nastąpiła w 1938 r. Miejscowa ludność używa się jednak po dzień dzisiejszy określenia Chyszówki, lub po prostu Dział.

Latem 2010 r. zakończono budowę malowniczej drogi, łączącej Chyszówki ze Słopnicami.

Informacje krajoznawcze:
• Na przełęczy, wśród zabudowań osiedla Tokarzówka, na betonowym placyku, okolonym drzewami znajdują się trzy obiekty nawiązujące do współczesnej historii Polski: kamienny obelisk ku czci marszałka Rydza-Śmigłego, krzyż drewniany wystawiony w 1928 r. z fundacji Towarzystwa Młodzieży Polskiej oraz obelisk poświęcony żołnierzom AK, wystawiony we wrześniu 1998 r.
• W domu rodziny Bolisęgów na os. Jony przez kilka dni, na przełomie listopada i grudnia 1914 r. kwaterował komendant Józef Piłsudski ze swoim oddziałem. Ten epizod wspomina w swej książce „Moje pierwsze boje”. Niestety, dom ów już nie istnieje, na jego miejscu powstał nowy budynek mieszkalny.
• Przy drodze z Jurkowa stoi wybudowana w latach 1979-1980 murowana kaplica p.w. Józefa Robotnika, stanowiąca filię kościoła parafialnego w Jurkowie. Planuje się utworzenie w tej kaplicy wystawy rzeźby miejscowych twórców. Nieco powyżej kaplicy (kilkaset metrów w górę, na południe) znajduje się kapliczka z 1876 r., wzniesiona przez J. Moczarnika na miejscu mogił cholerycznych
• Prawdziwą ozdobą wsi jest rosnąca ok. 150 m powyżej świątyni piękna, owiana licznymi legendami wiekowa lipa drobnolistna (tilia cordata). Wedle miejscowej tradycji została posadzona równocześnie z wybudowaniem drewnianego kościoła w Dobrej. Ma ponad 8 metrów w obwodzie i jest ulubionym miejscem schronienia dla pszczół i licznych gatunków ptaków: dzięciołów, sikorek, szpaków. Naliczono tu prawie 200 dziupli i kilkadziesiąt gniazd. Jak podaje p. Zofia Szyrszeń, właścicielka terenu na którym rośnie drzewo „ptasich lokatorów” ciągle przybywa. Lipa jest pomnikiem przyrody, jej wiek ocenia się na ponad 300 lat.
• Chyszówki są świetnym punktem wypadowym w centralną część Beskidu Wyspowego, na Mogielicę i Łopień. Przy zielonym szlaku na Mogielicę (powyżej osiedla Szarysze) dwa zarastające jeziorka: Zielone Bajorzysko i Żółte Bajorzysko.