Jaskinie Beskidu Wyspowego

Beskid Wyspowy stanowi fragment Karpat Fliszowych położony pomiędzy doliną górnej Skawy a Kotliną Sądecką. Od Gorców oddziela go dolina Kamienicy i Raby, od północy przechodzi w łagodne wzniesienia Pogórza Wiśnickiego. Tworzą go przeważnie izolowane i pooddzielane dolinami wzniesienia o wysokościach dochodzących do 1170 m npm. Najbardziej charakterystyczne szczyty to Mogielica (1170 m npm - najwyższy szczyt Beskidu Wyspowego), Ćwilin (1071 m npm) i Luboń Wielki (1022 m npm) w części zachodniej oraz Jaworz (917 m npm) w części wschodniej.

Grzbiety i szczyty Beskidu Wyspowego zbudowane są z gruboławicowych piaskowców magurskich tworząc denudacyjne ostańce. Pod nimi leżą kompleksy mało odpornych warstw piaskowcowo-łupkowych, margli i łupków ilastych. Stwarza to charakterystyczną, "wyspową" rzeźbę tej części Beskidów. Jedynie pasmo Ciecienia zbudowane jest z utworów wchodzących w skład płaszczowiny śląskiej. Wszystkie znane jaskinie na tym obszarze powstały w piaskowcach magurskich, w dużych grupach związanych genetycznie z osuwiskami. Największe znane jaskinie tego regionu powstały w osuwiskach w północnych zboczach Łopienia (951 m npm). Rozmieszczenie jaskiń na obszarze Beskidu Wyspowego obrazuje szkic załączony w postaci wkładki na końcu tomu.

Pierwsza wzmianka dotycząca jaskini w Beskidzie Wyspowym pochodzi z 1882 r. (Ossowski) i dotyczy Zimnej Dziury. Wielokrotnie wymieniana też jest Jaskinia Zbójecka w Łopieniu (Sosnowski 1914, 1926, 1930), która jednak nie odnaleziona później przez Kowalskiego (1954), długo była uważana na zawaloną. Stieber (1924) pisze również o zawalonej jaskini znajdującej się w Mogielicy. Kowalski (1954) inwentaryzuje w Beskidzie Wyspowym zaledwie 3 obiekty. Są to oprócz Zimnej Dziury, wcześniej już wielokrotnie wymieniane (Ligęza 1928, Sosnowski 1930, Borkowski 1933) jaskinie w Luboniu Wielkim i Jaworzu. Dopiero począwszy od 1994 r. zaczęto prowadzić planowe poszukiwania jaskiń inwentaryzując wiele wcześniej nie opisywanych jaskiń w Luboniu Wielkim i Łopieniu. Badania prowadzili miejscowi grotołazi z Limanowej we współpracy za Speleoklubem Dębica. Odkryto między innymi jaskinię Czarci Dół (125 m długości) i Złotopieńską Dziurę (85 m długości). Odnaleziono również Jaskinię Zbójecką w Łopieniu, która po poznaniu wielu wcześniej nie zwiedzanych partii ma 380 m długości i 16 m głębokości. Jest to więc najdłuższa i najgłębsza jaskinia w Beskidzie Wyspowym i jedna z najdłuższych w całych polskich Karpatach Fliszowych. Dotychczas zinwentaryzowano w Beskidzie Wyspowym 17 jaskiń i schronisk podskalnych o łącznej długości około 733 m.

Kilku jaskiń wzmiankowanych w literaturze lub znanych miejscowej ludności dotychczas jednak jeszcze nie odnaleziono. Chodzi tutaj o znaną miejscowej ludności jaskinię na północnym zboczu Mogielicy (Stieber 1924), jaskinię zwaną Piwniczką (Matuszczyk 1986), która znajdować się ma w północnym zboczu Śnieżnicy (1006 m npm) czy również znane miejscowej ludności jaskinie na północno-wschodnim stoku Ćwilina. Dlatego wydaje się, że poznanie jaskiń Beskidu Wyspowego nie jest jeszcze zakończone.